Szanowni Państwo, informujemy że w dniu 30 marca 2016 r. w Dz. U. poz. 406, opublikowana została ustawa z dnia 18 marca 2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy.   

Intencją projektodawców było ograniczenie możliwości umieszczania dzieci w pieczy zastępczej i wyłączenie tej formy ograniczenia władzy rodzicielskiej, jedynie z powodu ubóstwa, chyba że zgodzą się na to sami rodzice. Tak zmieniony przepis, uszczegółowia zasady reakcji sądu związane z zagrożeniem dobra dziecka, o których mowa w art. 109 § 2 k.r.o., zobowiązując sąd do wyczerpania możliwości pozostających w jego dyspozycji, zanim zdecyduje się na umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej. Jeśli te uprzednio stosowane środki, nie doprowadziły do usunięcia stanu zagrożenia dobra dziecka, sąd w kolejnym postępowaniu będzie mógł umieścić dziecko w pieczy zastępczej. Owe środki nie muszą być jednak stosowane łącznie, ani nie jest konieczne zastosowanie wszystkich tych form tam wymienionych ( w odniesieniu do art. 109 § 2 mowa o "innych" środkach, a zatem co najmniej dwóch). Koniecznym jest jednak by poza środkami ingerencji we władzę rodzicielską sąd ustalił czy wobec rodziców stosowano formy pomocy przewidziane przepisami ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (spójnik "oraz"). Należy jednocześnie przyjąć, że sformułowanie "oraz formy pomocy.." oznacza oczekiwanie zastosowania tych spośród ustawą wymienionych, które w danym przypadku są dostępne i możliwe do zastosowania. Obecne brzmienie art. 1123 stanowi o "wszystkich" formach, co bywa oczekiwaniem niemożliwego, w przypadku stosowania wykładni językowej, w obliczu niedysponowaniem określonymi formami pomocy przez organy danej gminy, stąd słuszna rezygnacja z tego określenia.

Na gruncie nowego brzmienia art. 1123 o ile wniosek czy też informacja o potrzebie ingerencji we władzę rodzicielską nie pochodzi od organów stosujących formy pomocy rodzinie na gruncie tej ustawy, (które w założeniu poinformują sąd o braku skuteczności udzielanej rodzinie pomocy), obowiązkiem sądu będzie zwrócenie się do właściwych podmiotów czy takie formy stosowały, a jeśli nie, także wskazanie na potrzebę podjęcia takiej próby i poinformowanie sądu o wynikach tych działań. Należy mieć na uwadze, że przepisy wskazanej ustawy opierają się na zasadzie dobrowolności, toteż odmowa rodziców przyjęcia owych form pomocy, nie może być rozumiana jako niemożność spełnienia wymogów przepisu art. 1123 § 1. Nie sposób bowiem odczytywać w tym kontekście słów: "uprzednio stosowane" w znaczeniu literalnym, lecz wykładać systemowo. Sąd nie ma wpływu na stosowanie przez właściwe organy form pomocy przewidziane ustawą o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej(w.r. i s.p.z)., ustawodawca byłby zatem nieracjonalny wymagając w tej sytuacji od sądu stosowania i środków ingerencji we władzę rodzicielską, przewidziane w art. 109§2 pkt 1-4 k.r.o., i tych z rzeczonej ustawy, jeśli żadnej z form pomocy rodzice przyjąć nie chcieli. W takiej sytuacji sąd orzeknie jedynie środki przewidziane w art.109§2 pkt 1-4. Inna rzecz, że te określone w pkt 2, w części stanowią odpowiednik form pomocy rodzinie, przewidzianych w ustawie o w.r. i s.p.z., które w takiej sytuacji powinny być obok innego środka wykorzystane.

Potrzebę dalszej ingerencji i skuteczność już zastosowanych oddziaływań wobec rodziców, oceni każdorazowo sąd opiekuńczy, stosowanie do indywidualnego przypadku. Należy zwrócić uwagę, że ta najbardziej drastyczna forma ingerencji może nastąpić bez uprzedniego stosowania tych łagodniejszych dopiero, gdy stopień zagrożenia dobra dziecka jest dalej idący aniżeli wówczas gdy można jeszcze poszukiwać usunięcia zagrożenia dobra dziecka ingerencją nieizolującą dziecko od rodziców. Jednym słowem umieszczenie w pieczy zastępczej, będzie możliwe gdy uprzednio sąd sięgnie po inne środki, gdy zaś zagrożenie dobra dziecka przybiera stopień o jakim mowa w art. 1123§1 zd.2 sąd te inne formy pominie. Jeśli zatem określone zaniedbania rodziców można wyeliminować bez izolowania dziecka od rodziców, należy to czynić, gdy jednak stopień zagrożenia jest na tyle zaawansowany ("poważny"), w szczególności (a zatem przykładowo) gdy zwłoka w izolacji zagraża życiu lub zdrowiu dziecka, próby naprawcze należy podejmować już po niezwłocznym oddzieleniu dziecka od rodziców. Wskazanie interpretacyjne odwołujące się do najcenniejszych dóbr jakimi są życie i zdrowie, przesądza o tym, że poważne zagrożenie dobra dziecka to takie, które istotowo zbliżone jest do tych w ustawie wymienionych. Przykładem może być takie zachowanie rodziców, które niweczy prawidłowy rozwój dziecka poprzez nakłanianie go do żebrania czy popełniania czynów zabronionych. Sądowi musi jednocześnie towarzyszyć przekonanie, oparte na dokonanych w sprawie ustaleniach, że pozostawienie dziecka pod pieczą rodziców łączyć by się mogło z powstaniem niekorzystnego skutku, któremu nie zapobiegnie uprzednie sięganie po inne środki naprawcze.

Dodany §2 wskazuje natomiast, że sąd nie może umieszczać dziecka w pieczy zastępczej o ile wyłączną przyczyną po temu miałoby być ubóstwo, chyba że taka jest wola rodziców. Element ten, to jest "wola rodziców" pozostaje niezbędny dla zachowania zgodności z art. 100§ 1 k.r.o., z którego wynika, że rodzice mogą zwrócić się do sądu lub innego organu władzy publicznej o zapewnienie dziecku pieczy zastępczej. Wolę rodziców należy rozumieć jako akt władczy, toteż dotyczy rodziców, którym przysługuje władza rodzicielska. Jednocześnie podkreślona zostaje autonomia rodziny, to bowiem rodzice w założeniu wiedzieć powinni co czynić dla dobra swego dziecka. Jeśli bowiem rodzice świadomi trudnego położenia dziecka z powodu ubóstwa, wniosą o umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej, dając tym wyraz troski o nie, sąd będzie mógł to uczynić. Z kolei jeśli poprzez niechęć do ponoszenia dodatkowego ciężaru jakim jest wychowanie dziecka w warunkach ubóstwa, motywować będą przekazanie dziecka do pieczy zastępczej, sąd także będzie mógł to uczynić. W obu przypadkach sąd zdecyduje o tej pieczy oceniając charakter zagrożenia dobra dziecka, w przypadku zaś gdy rodzice woli w tym względzie nie wyrażą, a jedynym zagrożeniem będzie owo ubóstwo, sąd nie będzie mógł w ten sposób zdecydować.

Zmiana zakłada, że istnienie tej okoliczności (ubóstwa), w sytuacji gdy rodzice spełniają swoje funkcje opiekuńczo-wychowawcze prawidłowo, powinno zasadniczo rodzić obowiązek ze strony państwa udzielania rodzinie pomocy dla usunięcia tego stanu. Istota sprowadza się do faktu, że chociaż rodzice właściwie wypełniali obowiązki rodzicielskie, to jednak przez zagrożenie dobra dziecka istniejącym w rodzinie ubóstwem, mogli spodziewać się umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej. Stanowi wszak zagrożenie dobra dziecka wychowywanie się go w warunkach poniżej pewnej granicy, którą wyznacza dostęp do podstawowych dóbr. Sąd dla usunięcia tego zagrożenia podejmie określone decyzje, a organy pomocowe obejmą rodzinę formami pomocy. Gdyby jednak się okazało, że tego rodzaju ingerencja nie przynosi oczekiwanych zmian, rolą sądu będzie ustalenie czy istotnie wyłączną przyczyną pozostaje ubóstwo, dochodząc w oparciu o te ustalenia do wniosków odmiennych, nie będzie ograniczony zakazem §2. Należy mieć na uwadze, iż ustawa przywołuje pojęcie "ubóstwo" w rozumieniu ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2015 r. poz. 163 z późn. zm.), choć nie zawierającej definicji tego terminu.

Inną już jest sytuacja, w której można założyć istnienie w rodzinie ubóstwa społecznego, rozumianego jako niewydolność rodziców, mającą swe źródło w dysfunkcjach o podłożu intelektualnym czy kulturowym. Ingerencja we władzę rodzicielską w razie ustalenia takiego rodzaju ubóstwa, od początku nie będzie następowała w oparciu o § 2, lecz § 1. Jak wskazano u źródeł uchwalonej zmiany legło przekonanie, że umieszczanie dzieci w rodzinie zastępczej następuje, gdy wyłączną przesłanką jest stwierdzenie biedy, czyli gdy nie upatruje się w działaniach rodziców zachowań, którymi zaniedbują swoje funkcje opiekuńczo-wychowawcze, a dziecko mogłoby trafić do rodziny zastępczej jedynie z uwagi na istniejący obiektywnie stan materialnej zapaści rodziny, czemu ustawodawca chce przeciwdziałać. Rodzice dysfunkcyjni, niewydolni wychowawczo z racji "ubóstwa intelektualnego", często nie są w stanie w pełni samodzielnie prawidłowo wypełniać wszystkich funkcji opiekuńczo-wychowawczych, w kontekście zapewnienia dziecku prawidłowego rozwoju, a to warunek bezwzględny w ocenie braku zasadności ingerencji we władzę rodzicielką jedynie z powodu ubóstwa. O ile jednak właściwie te funkcje wypełniają jakakolwiek ingerencja sądu będzie po prostu niecelowa.

Nowelizowany przepis nie odnosi się do zagadnienia pozbawienia władzy rodzicielskiej, przesłanki po temu są bowiem zdefiniowane odrębnie.

Ustawa wejdzie w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia, to jest 30 kwietnia 2016 r. i wobec braku przepisu przejściowego, na zasadach ogólnych, obejmie postępowania będące w toku.

Tekst nowelizacji w załączeniu.


   Pobierz pliki: USTAWA z dnia 18 marca 2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy