Szanowni Państwo, wobec docierających do Zarządu Stowarzyszenia informacjach o różnej praktyce i trudnościach w wypełnianiu przez Państwo swoich obowiązków w ramach postępowania wykonawczego wynikających z odmowy wykonywania przez kuratorów zawodowych zlecanych im wywiadów w postępowaniu wykonawczym, co ma być konsekwencją braku w obecnie obowiązującym Regulaminie urzędowania sądów powszechnych przepisów § 259 i 260, w których upatrywano podstawę do ich zlecania, zdecydowaliśmy się zabrać w tej sprawie głos.

Niepokoi zwłaszcza całkowicie nieuprawniona interpretacja jakoby nie było możliwe stosowanie przepisów traktujących o zlecaniu wywiadów w postępowaniu rozpoznawczym także na etapie postępowania wykonawczego, gdyż nie jest ono w Kodeksie postępowania cywilnego unormowane.

Zdumiewać może niedostrzeganie oczywistego i nad wyraz czytelnego faktu jakim jest przenikanie się przepisów rozpoznawczych z typowo wykonawczymi, charakterystycznymi właśnie dla spraw opiekuńczych. Okoliczność, że przepisy te nie są wprost nazwane jako regulujące postępowanie wykonawcze, nie ma wszak znaczenia, ich charakter wynika bowiem z ich istoty, są tymczasem ulokowane obok siebie. Nie chcąc przypisywać złej woli wyrazicielom takich poglądów, widzimy za konieczne przedstawienie stanowiska w tym przedmiocie.

Należy zwrócić uwagę, że wskazane przepisy § 259 i 260 regulaminu funkcjonowały w praktyce, mimo wydania ich z przekroczeniem zakresu delegacji ustawowej, słusznie więc utraciły moc obowiązującą. Przypisywanie im dziś kluczowej roli, dodatkowo w sytuacji gdy przecież zawarte były w akcie niższego rzędu niż ustawa, zaskakuje. W istocie zanim weszły w życie, wywiady były sporządzane ad hoc na żądanie sądu w ramach kontroli sposobu sprawowania opieki lub kurateli. Tę praktykę wywieść można z treści art. 11 pkt. 2 ustawy z dnia 27 lipca 2001r. o kuratorach sądowych, z którego wynika, że zawodowy kurator sądowy obowiązany jest do przeprowadzania na zlecenie sądu lub sędziego wywiadów środowiskowych. To zatem bezsprzeczny nakaz podporządkowania się przez kuratora decyzji sądu lub sędziego w tym względzie. Nakaz ten ma jednak swoje umocowanie w art. 1 tej ustawy, który stanowi m.in., że kurator sądowy realizuje zadania określone przez prawo, w tym o charakterze kontrolnym związane z wykonywaniem orzeczeń sądu. Poza dyskusją jest fakt, że zapis ów w kontekście przywołanego już art. 11 pkt. 2 należy rozumieć szeroko, a zatem widzieć w nim działanie kuratora także w postępowaniu wykonawczym i wcale nie wyłącznie jako sprawującego nadzór.

Kodeks postępowania cywilnego nie zawiera działu odrębnego - postępowanie wykonawcze, jak choćby ustawa z dnia 26 października 1982r. o postępowaniu w sprawach nieletnich. Nie ma jednak powodów aby twierdzić, że na gruncie postępowania w sprawach nieletnich takie postępowanie funkcjonuje, natomiast w Kodeksie postępowania cywilnego już nie. Nie wymaga to szczególnego dowodzenia. Postępowanie wykonawcze jest istotowo związane z większością orzeczeń wydawanych przez sądy rodzinne w sprawach opiekuńczych oraz także na gruncie ustaw odrębnych przewidujących właściwość tego sądu, jak ustawa z dnia 26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Założenie to znajduje bezpośrednie oparcie w poszczególnych przepisach traktujących stricte o postępowaniu wykonawczym, w szczególności art. 579¹§3 k.p.c., art. 595-598 k.p.c., a ulokowanych pośród regulujących przebieg postępowania rozpoznawczego, nie może zatem budzić wątpliwości okoliczność, że na etapie postępowania wykonawczego w dyspozycji sądu pozostają przepisy ogólne.

W praktyce sądów rodzinnych podejmowanie czynności w ramach postępowania wykonawczego jest nieodzowne. Gdyby przyjąć wyłączenie w tym postępowaniu sięgania przez sąd po instrumenty dane mu w zakresie postępowania rozpoznawczego, trafność określonych decyzji mogłaby ucierpieć. Co więcej charakter tych orzeczeń wręcz wymaga dla ich bytu możliwości wykonania, stałej oceny, kontroli, której sąd nie przeprowadzi w sposób dostateczny, ograniczony do posiedzenia wykonawczego i relacji opiekuna, podopiecznego, ustanowionego kuratora, czy leczącego się odwykowo, często niezainteresowanych ujawnieniem prawdy materialnej. Posługując się nadto wykładnią funkcjonalną i mając na uwadze istotę danych orzeczeń, nie można nie widzieć możliwości rozciągnięcia zasad zlecania wywiadów kuratorom przewidzianym w postępowaniu rozpoznawczym na potrzeby prawidłowego wykonywania tych orzeczeń, czyli tak naprawdę na postępowanie wykonawcze.

Ciągłość postępowania od rozpoznawczego po wykonawcze jest tu bezsprzecznie zachowana, czego nie zmienia brak uregulowań wprost. Dowodzą tego przepisy już przywołane, a wplecione w te dotyczące postępowania rozpoznawczego, ale i art. 577 k.p.c., zgodnie z którym sąd opiekuńczy może zmieniać swe postanowienia nawet prawomocne, jeśli wymaga tego dobro osoby, której postępowanie dotyczy,

Co za tym idzie, nie ma przeszkód aby poprzez treść art. 570¹ § 1 k.p.c. zlecać wywiady kuratorom w zakresie przepisem wskazanym także w ramach postępowania wykonawczego. Jest oczywistym, że art. 570¹ § 1 k.p.c. znajdujący się w części ogólnej przepisów Rozdziału 2 - Inne sprawy rodzinne oraz sprawy opiekuńcze, odnosi się do wszystkich kategorii spraw tego rozdziału, w tym do zasygnalizowanego art. 579¹ § 3 k.p.c., stanowiącego, że sąd opiekuńczy okresowo, nie rzadziej niż raz na sześć miesięcy, dokonuje oceny sytuacji dziecka umieszczonego w pieczy zastępczej. Powtórzyć warto, że nie może być wątpliwości, iż mowa w nim o etapie postępowania wykonawczego, ani wątpliwości że w ramach tej oceny, sąd ma prawo w trybie art. 570¹ § 1 k.p.c. zlecić kuratorowi przeprowadzenie wywiadu.

Z kolei przez odpowiednie stosowanie przepisów z zakresu opieki nad małoletnimi w sprawach z zakresu opieki i kurateli nad osobami dorosłymi, o czym mowa w przepisach prawa materialnego, to jest art. 175 i 178§2 k.r. o., należy także dopuścić zlecanie wywiadów ad hoc w sprawach dotyczących wykonywania orzeczeń o ustanowieniu opiekuna lub kuratora nad osobami ubezwłasnowolnionymi, a nie jak na gruncie § 260 dawnego Regulaminu okresowo co 6 miesięcy.