Stanowisko Stowarzyszenia Sędziów Rodzinnych w Polsce w zakresie projektu ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw dotyczących statusu Rodzinnych Ośrodków Diagnostyczno -Konsultacyjnych.

Zarząd Stowarzyszenia Sędziów Rodzinnych w Polsce uważa za konieczne pilne ustawowe uregulowanie funkcjonowania rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych. Konieczność taka była kilkakrotnie postulowana przez Stowarzyszenie Sędziów Rodzinnych w Polsce w formie uchwał podejmowanych na kongresach Stowarzyszenia ( ostatnio na XVI Kongresie w Zakopanem w dniu 24 września 2014 roku ).

Podkreślić należy, iż w wielu sprawach opiekuńczych i rozwodowych strony podnoszą brak podstawy prawnej do wydawania opinii przez te ośrodki i rzeczywiście przepisy w tym zakresie pozostają niejednoznaczne.

W ocenie Zarządu Stowarzyszenia podstawowe założenia projektu są zasadne, wskazujemy jednak na bezwzględną konieczność korekty proponowanych rozwiązań, dla uniknięcia wprowadzenia wręcz szkodliwych zmian, a mianowicie :

1) Projekt umocowania funkcjonowania RODK w ustawie - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz określenie w ramach zakresu ich działalności i wydawania opinii na zlecenie sądu jest niewystarczający. Z punktu widzenia procedury cywilnej wymagana jest zmiana w Kodeksie postępowania cywilnego poprzez dodanie obok "instytutu naukowego lub naukowo -badawczego " w art. 290 i 291 k.p.c. także "rodzinnego ośrodka diagnostyczno- konsultacyjnego".

Wyraźnie wskazano bowiem w przepisach k.p.c., że opinia może być sporządzana przez biegłego powołanego przez sąd, ewentualnie odpowiedniego instytutu naukowego lub naukowo - badawczego. RODK nie jest biegłym z listy biegłych Sądu Okręgowego ani instytucją naukowo - badawczą. Włączenie RODK w strukturę sądu w żaden sposób nie wyczerpie nadania uprawnień RODK do opiniowania w sprawach cywilnych - w tym opiekuńczych i rozwodowych. Zmiana w k.p.c. polegająca na wpisaniu RODK do wykazu podmiotów sporządzających opinie, całkowicie rozwiąże domniemaną kwestię niekonstytucyjności opinii sporządzanych przez RODK w sprawach rodzinnych, podnoszoną przez Prokuratora Generalnego.

W przypadku dokonania wyżej opisanej zmiany, można jednym nowym aktem wykonawczym, zastępującym dotychczasowe rozporządzenie dotyczące organizacji RODK z 2001 r. (Dz. U. 2001 nr 97 poz. 1063), w zdecydowanie mniej skomplikowany sposób poszerzyć zakres działalności RODK i dokonać koniecznych zmian strukturalnych.

Ważnym argumentem, przemawiającym za takim rozwiązaniem, jest możliwość uniknięcia ingerencji w prawo o ustroju sądów powszechnych, które nie jest aktem prawnym regulującym zagadnienia proceduralne, lecz ustrojowe.

2) Włączenie pracowników RODK do korpusu urzędników sądów i prokuratur, zrównuje wysoko wykwalifikowanych specjalistów: psychologów, pedagogów oraz lekarzy psychiatrów z pracownikami sekretariatów, protokolantami, pracownikami działów kadr, inwestycji i innych, których zadania ograniczają się do działalności administracyjnej i wspomagającej organizacyjnie pracę sędziów. Nie można porównywać roli osób biorących bardzo wysoką odpowiedzialność społeczną i moralną do pracy tych struktur organizacyjnych sądu, które w żaden sposób nie wpływają na obszar orzecznictwa.

Z tego samego powodu, zupełnie odrębne rozwiązania legislacyjne zastosowano wobec służby kuratorskiej, która choć świadczy usługi na rzecz wymiaru sprawiedliwości i jest włączona w strukturę sądów, podlega innym regulacjom, niż pozostali pracownicy sądownictwa.

3) Podniesienie specjalistom pensum z 24 do 40 godzin nie pociąga za sobą określenia norm ilościowych, dotyczących liczby wykonanych badań i sporządzonych opinii przez specjalistów. Należy podkreślić, że 24 godziny określane są jako czas pracy z klientem. Pozostałe godziny przeznaczone są na analizę akt sądowych, obliczanie wyników testów psychologicznych, a przede wszystkim na sporządzenie obiektywnej opinii, poprzedzone wnikliwym wnioskowaniem oraz konsultacjami w zespole badawczym. Projekt zagraża zatem zachwianiem struktury zatrudniania specjalistów i profesjonalistów z wieloletnim doświadczeniem, którzy w obliczu podniesienia pensum z 24 do 40 godzin będą poszukiwali zatrudnienia na korzystniejszych warunkach w innych jednostkach, w których otrzymają zatrudnienie na podstawie Karty Nauczyciela. Konsekwencją tego będzie obniżenie jakości sporządzanych opinii. Trzeba mieć wyobrażenie o mechanizmie badawczym, realizowanym w ośrodkach, który w obliczu zwiększenia zadań, przy i tak już dziś dramatycznym obciążeniu zatrudnionych w RODK specjalistów, może zachwiać wartością takich badań w związku z działaniem pod presją czasu.

4) Brak jest okresu przejściowego, w którym pracownicy będą mogli podjąć decyzję dotyczącą swojego dalszego zatrudniania ( na wzór pracowników placówek opiekuńczych ) co pociąga za sobą realną możliwość odpływu wysoko wykwalifikowanej, specjalistycznej kadry. Zastąpienie ubytków personalnych osobami, które wcześniej nie miały styczności z tak specyficznym rodzajem opiniowania również będzie skutkowało obniżeniem jakości sporządzanych opinii. Problem ten dotyczy w szczególności małych ośrodków, umiejscowionych w niewielkich społecznościach lokalnych.

Kierownicy - zwłaszcza w ośrodkach usytuowanych w mniejszych miejscowościach, będą mieli poważne trudności w znalezieniu osób wykwalifikowanych i posiadających odpowiedni staż pracy, co wywoła zakłócenia ciągłości realizacji zleceń i zagrozi obniżeniem wydajności placówek oraz orzekania przez sądy rodzinne.

5) Projekt niweczy dorobek zawodowy osób, które są w trakcie realizacji stażu na kolejny stopień awansu zawodowego i uniemożliwia jego dokończenie. Dyskryminuje także finansowo osoby, które zdały egzamin (uzyskały akceptację na kolejny stopień awansu zawodowego po dniu 1 września 2013 r.) gdyż ich wynagrodzenie zmieniło się najwcześniej z dniem 1 stycznia 2014 r., czyli w okresie, który nie będzie brany pod uwagę przy wyliczaniu pensji urzędniczej.

6) Włączenie RODK w strukturę sądu może spowodować podniesienie zarzutu przez badane strony, że opinia traci swoją obiektywność, gdyż jest konstruowana przez pracowników instytucji zlecającej.

7) Zakres działania RODK powinien dotyczyć tylko i wyłącznie opiniowania w sprawach. Realizowanie procedury diagnostycznej wyklucza możliwość przeprowadzania mediacji. Mediacjami powinny zajmować się funkcjonujące obecnie specjalistyczne ośrodki mediacyjne, wyposażone w odpowiednio wykwalifikowaną kadrę. W tym celu stworzono uregulowania wynikające z art. 183-183 k.p.c. Zaawansowane są również prace nad projektem ustawy o wspieraniu polubownych metod rozwiązywania sporów. Zachodzi możliwość poszerzania kwalifikacji personelu RODK o ten obszar, wymaga to jednak odpowiednich nakładów finansowych. Trudno zaś oczekiwać, że środki te zostaną wprost wyasygnowane z budżetów sądów okręgowych, podczas gdy obecnie finansowanie podnoszenia kwalifikacji pracowników RODK wynika z gwarancji Karty Nauczyciela, przewidujących rokrocznie stosowny odpis na ten cel. Podkreślić należy, iż w wielu ośrodkach nie ma jednocześnie specjalistów od diagnozy, mediacji, poradnictwa, profilaktyki. Szczególnie w małych ośrodkach pracownicy będą musieli się dostosować do nowej rzeczywistości zadaniowej, czyli podnieść kwalifikacje, a to wymaga systematycznego wydatkowania pieniędzy, których w sądach okręgowych nie ma. Również prowadzenie terapii powinno być zlecane przez sądy wyspecjalizowanym ośrodkom.

8) Wyłączenie specjalistów z Karty Nauczyciela wpłynie na skrócenie urlopu z 35 do 26 dni i spowoduje zasadnicze zwiększenie obciążenia psychicznego pracowników, którzy narażeni są na wielogodzinny, bezpośredni kontakt z bardzo trudnymi stronami i zagadnieniami. Porównywalna - w zakresie narażenia na wyczerpanie emocjonalne grupa zawodowa - kuratorzy sądowi, ma zagwarantowany ustawowo dodatkowy urlop w wymiarze 6 dni po 10 latach pracy i 12 dni po 15 latach pracy. Skrócenie wymiaru urlopu z 35 do 26 dni również naruszy higienę pracy w ośrodkach, skutkując zmniejszeniem faktycznej możliwości wypoczynku pracowników, wzrostem ich obciążenia psychicznego i niemożnością pełnej regeneracji psychicznej, co automatycznie przełoży się na jakość i wydajność pracy.

9) Niewystarczająca jest również regulacja wynikająca z propozycji zmian art. 157 u.s.p., z którego wynika, iż lekarzem w ośrodku może być osoba posiadająca specjalizację z zakresu psychiatrii. W ocenie Zarządu Stowarzyszenia Sędziów Rodzinnych w Polsce w sprawach rodzinnych potrzebni są również lekarze innych specjalizacji np. pediatrzy.

Reasumując: idea silnego, ustawowego umocowania prawnego opiniowania przez RODK w sprawach rodzinnych - opiekuńczych i rozwodowych - jest słusznym kierunkiem, spełni jednak oczekiwane założenia jedynie przy uwzględnieniu powyższych uwag .