Stowarzyszenie Sędziów Rodzinnych w Polsce popiera zmianę przepisów dotyczących ubezwłasnowolnienia w celu dostosowania ich do wymagań Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych sporządzoną w Nowym Jorku z dnia 13 grudnia 2006 r., orzecznictwem ETPCz i aktualnymi standardami ochrony i wspierania osób niepełnosprawnych.

Zwracamy uwagę, że zmiany przepisów wpłyną w istotny sposób na znaczny wzrost nowych kategorii spraw w wydziałach rodzinnych sądów rejonowych, co powinno wiązać się z wcześniejszym uzupełnieniem kadry sędziowskiej, asystenckiej i urzędniczej a także szkoleniami.

Analiza przedstawionego projektu zmian przepisów nasuwa pewne wątpliwości co do ich konstrukcji.

W pierwszej kolejności należy podnieść, że rozproszenie przepisów o wspieraniu podejmowania decyzji na odrębną ustawę o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji, kpc, kc, kro i prawo o notariacie nie jest zasadne, gdyż powoduje znaczne trudności w zrozumieniu całej instytucji i prawidłowym zastosowaniu tych przepisów zarówno materialnych jak i proceduralnych. Projekt ustawy o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji odwołuje się w art.3 do definicji osoby kuratora zawartej w art. 16 i art.16¹ kodeksu cywilnego, co już powoduje zbędny podział regulacji o kuratorze w kodeksie cywilnym i ustawie o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji, tym bardziej, że art. 3 projektu ustawy nie zawiera żadnej definicji kuratora reprezentującego i wspierającego, a zatem przepisy te są całkowicie zbędne. To samo zresztą dotyczy definicji pełnomocnika rejestrowanego, czy asystenta prawnego. Art.3 zatem jest sztucznie utworzonym przepisem, który nie wnosi żadnej dodatkowej informacji i wydaje się, że projektodawca utworzył go tylko po to, by stworzyć pozory konieczności uregulowania instytucji wspieranego podejmowania decyzji w odrębnej ustawie. Z punktu widzenia praktyka stosowania prawa zabieg ten nie jest do końca zrozumiały. Skoro definicja kuratora i pełnomocnika rejestrowanego znajdują się w kodeksie cywilnym, to tam też powinny być uregulowane te instytucje, ewentualnie przepisy dotyczące ustanawiania kuratora reprezentującego i wspierającego powinny być dołączone do kro, skoro orzeka o nich sąd opiekuńczy, zgodnie z treścią art. 605¹§1kpc, a procedura ich ustanowienia powinna być uregulowana w kpc. Analizując przepisy działu 2 o umowie asysty prawnej można dojść do wniosku, że pozostaną one instytucją martwą, nie mającą zastosowania w praktyce. Umowa ta- zawierana na zasadzie dobrowolności i płatna przez osobę wspieraną zlecającą asystę nie różni się w zasadzie niczym od umowy zlecenia, do której zastosowanie mają przepisy kodeksu cywilnego o zleceniu i którą można zawrzeć z wybraną osobą, lub z prawnikiem, który najlepiej nadaje się do celów oznaczonych w art.4 ust.2. Zupełnie zbędne wydaje się uregulowanie zawarte w art.7- jeśli osoba wspierana może zawrzeć umowę asysty prawnej z jednym asystentem prawnym i brak jest w innych przepisach ograniczeń co do ilości asystentów, to możliwość zawarcia umowy z więcej niż jednym asystentem wydaje się oczywista, skoro jest to usługa opłacana przez osobę ustanawiającą asystę. Nie wiadomo jednak czemu ma służyć odrębne uregulowanie tej instytucji, gdy umowę taką można zawrzeć na gruncie obowiązujących przepisów.

Kurator reprezentujący

Na wstępie należy zawrzeć ogólną wątpliwość, a mianowicie czy konieczne jest ustanawianie kuratora reprezentującego na 5 lat, tj. czy w ogóle konieczne jest zakreślanie czasu tej kurateli. Zmienione przepisy kpc bowiem stanowią, że kurator podlega stałej kontroli sądu tj. składa sprawozdania w określonych odstępach czasowych, jak również musi udzielać wyjaśnień na żądanie sądu, wiele decyzji wymaga zgody sądu, a sąd może uchylić kuratora lub go zmienić. Do wszystkich tych czynności dochodzi dodatkowy obowiązek wynikający z przepisu art.605¹² kpc, aby wszczynać z urzędu na rok przed upływem okresu, na jaki ustanowiono kuratora, postępowanie w przedmiocie ustalenia kuratora reprezentującego. Nie dość, że będzie do generowało szereg nowych postępowań i to takich, co do których sąd sam musi pilnować, aby je wszcząć, to cel takiego uregulowania nie jest zrozumiały. Jest to dokładanie czynności sądom, które i tak już nie mogą sobie poradzić z ich nadmiarem.

Przepis art. 14 jest sprzeczny z art. 16§2 kc, gdzie jest mowa o tym, że kurator może być ustanowiony dla konkretnej czynności. Wydaje się zasadne, aby art.17 ust.2 był dodany do art.14 jako ustęp 2, gdzie jest mowa o czasie trwania kurateli. Wątpliwość budzi również okres ustanawiania kuratora na określony czas. Art.17- Problemy interpretacyjne mogą pojawić się w związku z wyborem sądu właściwego w sytuacji, gdy np. osoba wspierana przeprowadzi się na teren innego sądu, niż ten, który ustanowił kuratora. Kurator zawiadomi sąd o potrzebie zmiany kuratora zgodnie z art.18. Następnie zaistnieje potrzeba uchylenia kurateli. Z niewiadomych powodów będzie to musiał zrobić sąd, który ustanowił kuratora, chociaż osoba wspierana np. od 3 lat nie mieszka już we właściwości tego sądu i ma zmienionego kuratora z terenu obecnego miejsca zamieszkania. W takiej sytuacji zresztą o zmianie kuratora powinien również orzekać sąd, na którego obszarze osoba wspierana zamieszkuje w chwili złożenia wniosku. W sytuacji bowiem zastosowania art.12 ust.2 sąd w miejscu nowego zamieszkania osoby wspieranej ma lepszą orientację do jakiej organizacji, czy placówki może zwrócić się o wyznaczenie nowego kuratora. Oczywiście można dojść do wniosku, że zmiana kuratora wiąże się z jego ustanowieniem na nowo przez drugi sąd. W takim razie jednak ustawa niepotrzebnie wprowadza pojęcie "zmiany kuratora". Nie jest jasne bowiem, czy zmiana kuratora jest jednocześnie jego ustanowieniem. Równie dobrze przez ustanowienie można rozumieć jedynie podjęcie decyzji o tym, że dla osoby potrzebującej wsparcia potrzebny jest kurator reprezentujący, czyli ustanowienie jest tą pierwszą decyzją, a kolejne już są zmianą, a nie ustanowieniem. Przepisy nie powinny wprowadzać wątpliwości w ich interpretacji.

Art.19 - Treść tego przepisu powinna być prostsza w budowie np. "jeżeli z powodu przeszkód faktycznych lub prawnych dotychczasowy kurator nie może prowadzić spraw" zamiast "jest niezdolny do prowadzenia spraw"- albowiem takie ujęcie tego przepisu pomija sytuacje, w których kurator jest zdolny do prowadzenia spraw, ale istnieją przeszkody faktyczne. Zwrot taki zawierałby w sobie również sytuację, gdy kurator z przyczyn faktycznych nie byłby zdolny do prowadzenia spraw. Co prawda przepis zawiera zwrot "w szczególności", ale zawężenie jego treści po tym wyrażeniu nie jest zrozumiałe. Art.19 stanowi lekko zmienioną treść art.169§1 i 2 krio, z tym że w art.169§1 krio jest mowa o fakultatywnym zwolnieniu opiekuna na jego żądanie i wówczas §2 ma uzasadnienie w tym, że w takim przypadku zwolnienie go jest obligatoryjne, a art.19 bardzo zawęża okoliczności zmiany kuratora i zmiana ta brzmi niezrozumiale.

Art.20 - Można rozważyć zamianę zwrotu "jest obowiązany złożyć" na zwrot "składa". Nadto nie wiadomo dlaczego sprawozdanie miałby składać kurator tylko w razie jego zmiany, a nie np. uchylenia kurateli przez sąd. Wynika stąd brak logiki, gdyż nie wiadomo dlaczego tylko zmiana kuratora nakładałaby na poprzedniego kuratora obowiązek złożenia sprawozdania. Z ustępu 2 wynika bowiem, że zwolnienie kuratora z obowiązku złożenia sprawozdania jest wyjątkiem czynionym przez sąd, a zasadą jest składanie sprawozdania. Ponadto łatwiejsze do stosowania byłoby ustalenie, że kurator składa sprawozdanie na żądanie sądu i zmianę przepisu na treść "w razie upływu czasu, na który kuratela została ustanowiona, zmiany kuratora lub uchylenia kurateli, kurator, na żądanie sądu, składa sprawozdanie końcowe z prowadzenia spraw osoby potrzebującej wsparcia w zakreślonym przez sąd terminie", albo "w terminie 3 miesięcy". W takiej sytuacji sąd sam ustalałby, czy żądanie sprawozdania jest konieczne, czy nie, zwłaszcza jeśli kuratorem reprezentującym jest osoba najbliższa i pełni tą funkcję przez kolejne lata. Należy zauważyć, że podobny przepis funkcjonuje w odniesieniu do opiekuna - w art.172krio i tam jest wyraźnie wskazane, że sprawozdanie składa się w przypadku zwolnienia opiekuna lub ustania opieki - co ma sens.

Należałoby również rozważyć dodanie do zdania drugiego wyrażenia "niezwłocznie" - gdyż brak jest terminu do zwrotu majątku np. "kurator reprezentujący zwraca niezwłocznie osobie potrzebującej wsparcia albo nowemu kuratorowi reprezentującemu majątek, którym zarządzał".

Art.20 ust.3 przewiduje grzywnę dla kuratora, który nie wykonuje obowiązku złożenia sprawozdania końcowego, o którym mowa w ust.1 zdanie pierwsze. Należy zauważyć, że z art. 605¹⁰§1 kpc i art.605¹⁶§2 kpc wynika, że sąd w postanowieniu o ustanowieniu kuratora wskazuje terminy składania sprawozdań i kurator zobowiązany jest do złożenia tego sprawozdania, ale nie ma już sankcji w postaci grzywny jak w przypadku zmiany kuratora. Jest to nielogiczne.

Art.21 ust.1 jest powtórzeniem art. 16 §3 kc co jest kolejnym argumentem na rzecz braku podstaw do rozdzielnego uregulowania instytucji wspierania decyzji w oddzielnej ustawie. Nadto z punktu widzenia zasad legislacji wyrażenie "sąd określa" wskazuje, że ma to zrobić postanowieniem, w związku z czym wyraz "postanowieniem" jest zbędny. Zauważyć należy też, że użycie alternatywy rozłącznej "albo" nie jest zrozumiałe. Nie wiadomo dlaczego sąd nie mógłby określić w jednym postanowieniu rodzaju spraw, które osoba wspierana może dokonywać za zgodą kuratora oraz spraw, których kurator może dokonywać w jej imieniu, jeśli zaszłaby taka potrzeba.

Ustęp 2 zawiera niepotrzebną kazuistykę. Skoro sąd określa rodzaj spraw, które mogą być dokonane za zgodą kuratora, a jednocześnie zgodnie z treścią art. 15 nie może nadmiernie ograniczyć osoby potrzebującej wsparcia, to wynika stąd, że powinien w zakresie postanowienia pozostawić takiej osobie do samodzielnego decydowania czynności prawne, które ta osoba jest zdolna sama ocenić i dokonać, Stowarzyszenie Sędziów Rodzinnych w Polsce czyli np. czynności prawne do określonej kwoty. Ewentualnie można byłoby dodać w ust.1 po słowach "rodzaj spraw" wyrażenie "w szczególności polegających na rozporządzeniu mieniem lub zaciągnięciu zobowiązań". Wtedy przepis ten byłby czytelniejszy. Art.22 Dla jasności przepisu lepiej, gdyby użyto sformułowania "kurator reprezentujący uzyskuje zezwolenie sądu" zamiast "powinien uzyskiwać", który może budzić wątpliwości interpretacyjne. Tym bardziej, że z art.19 kc wynika, że czynność prawna dokonana przez osobę wspieraną przez kuratora reprezentującego bez wymaganej zgody jest nieważna. Zwrócić należy uwagę, że redakcja art.109¹² już jest inna i tam przepis stanowi, że pełnomocnik rejestrowany "uzyskuje" zgodę sądu. Przepisy te są podobne i powinny mieć podobną treść. pkt 5- Wątpliwości budzi co oznacza słowo "innych"? czy odnosi się do innych niż w pkt. 1-4, czy innych niż drobnych. Jeśli jest to ten drugi przypadek, to użycie tego słowa nie jest potrzebne.

Pkt 6 Z życiowego punktu widzenia należałoby rozważyć, czy rozszerzenie zgody sądu na np. wynajem mieszkania nie utrudni osobie wspieranej takiego wynajmu. Jeśli Sąd miałby wyrażać zgodę na wynajem konkretnego mieszkania, aby zweryfikować czy są tam właściwe warunki do mieszkania dla osoby wspieranej, to w znacznym stopniu utrudni to proces wynajmu. Wynajmujący bowiem w wielu wypadkach może nie chcieć czekać z wynajmem na zgodę sądu, zwłaszcza jeśli będzie miał do wyboru innych kandydatów do najmu.

Art.23 ust.3 - zdanie 2 jest zbędne wobec treści art.13- jest to powtórzenie tych samych wymagań stawianych kuratorowi. Nadto brak jest ustalenia, kto może złożyć taki wniosek do sądu, jak również, czy kurator ustanowiony do dokonania tej czynności jest kuratorem reprezentującym dla danej czynności. Wówczas powinno to być wyraźnie wskazane, aby zachowane było jednolite nazewnictwo tego kuratora. W art.66§2kpc jest np. wyraźne odniesienie do kuratora, do którego stosuje się odpowiednio art.69. Proponuję zatem wskazać po słowie kuratora słowo "reprezentującego".

Art.25 ust.2 - Brak jest uregulowania w tym przepisie, czy kurator może z tych pieniędzy korzystać na zaspokojenie potrzeb osoby wspieranej, czy też może je podejmować tylko za zezwoleniem sądu, czy też w ogóle nie może z nich korzystać. Nie wiadomo jaki jest cel tej wpłaty na rachunek bankowy.

Art.26 jest powtórzeniem art.16¹ kc, co nie powinno mieć miejsca. Należy też zauważyć, że kryteria ustanowienia kuratora wspierającego są całkowicie niejasne i nie wiadomo w jakich sytuacjach należałoby go ustanowić oraz jaką miałby on pełnić rolę.

Pełnomocnictwo rejestrowane

Art.109¹⁰§1 jest sprzeczny z art.109¹⁶§2- - skoro udzielić pełnomocnictwa rejestrowanego może tylko osoba, dla której nie ustanowiono kuratora reprezentującego, to nie może ustanowienie kuratora reprezentującego nie wyłączać umocowania pełnomocnika rejestrowanego

Art.109¹² §1 pkt 4 - Podobnie jak w przypadku art.22 ustawy o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji istnieje wątpliwość, czy do zawarcia umowy najmu mieszkania konieczne być powinno zezwolenie sądu.

Kodeks postępowania cywilnego

Art.109¹³ §3kpc - Jeśli ma to być kurator reprezentujący do dokonania określonej czynności, to znowu - jak w przypadku art.23 ust.3 ustawy o instrumentach wspieranego podejmowania decyzji - wskazanie jego wymagań nie jest potrzebne, gdyż są one wskazane w art.13 tej ustawy. Z przepisu jednak nie wynika wprost, że ma to być kurator reprezentujący, czy kurator procesowy. Wydaje się, że powinno to wynikać jasno z treści przepisu.

Art.66§2kpc- zd.2- Istnieje wątpliwość w interpretacji tego przepisu- sąd orientuje się, że osoba reprezentowana przez kuratora reprezentującego nie może działać, gdyż umocowanie tego kuratora jest zbyt wąskie i w tej sytuacji może zawiadomić sąd o potrzebie powołania kuratora reprezentującego. Jeśli chodzi tu o drugiego kuratora reprezentującego, skoro jeden kurator już jest ustanowiony, to dla jasności można byłoby rozważyć wstawienie po słowach "o potrzebie powołania" wyrazu "innego" lub "kolejnego".

Art.543⁵§3kpc- Zakończenie postępowania w terminie 1 miesiąca od wpływu wniosku wydaje się mało realne. Taki termin byłby możliwy do realizacji, gdyby wniosek zawierał wszelkie niezbędne dokumenty mogące być podstawą zwolnienia pełnomocnika rejestrowanego. W praktyce należy jednak domniemać, że wniosek taki będzie zawierał jedynie twierdzenia wnioskodawcy, zwłaszcza jeśli wniosek może złożyć każdy zainteresowany. Twierdzenia te będą musiały być zweryfikowane. Już samo wezwanie uczestników do wyjaśnień będzie przekraczało termin 1 miesiąca. Przesłanki, które z art.109¹⁸ kc wcale nie są łatwe do ustalenia, zwłaszcza że np. może chodzić o zwykły konflikt w rodzinie. Z uzasadnienia projektu wynika, że termin ten wzorowany jest na przepisie art.560⁵ kpc. Należy jednak zauważyć, że przepisy dotyczące procedowania w sprawach z zakresu przeciwdziałania przemocy domowej są dostosowane do zachowania tego terminu, np. dokonywanie doręczeń przez Policję nie później niż 7 dni od otrzymania zlecenia, zobowiązanie Policji do udzielania sądowi innej pomocy niezbędnej do szybkiego zakończenia postępowania. W praktyce, nawet przy takich ułatwieniach, postępowań tych nie udaje się zazwyczaj zakończyć w terminie 1 miesiąca. Należałoby nadto dokonać sprawdzenia, ile procent tych postępowań w skali kraju zostało zakończonych w terminie ustawowym, nawet przy pomocy Policji. W przypadku postępowania w przedmiocie zwolnienia pełnomocnika nie przewidziano żadnych instrumentów, dzięki którym sąd mógłby przyspieszyć postępowanie. Z punktu widzenia zasad legislacji ustawodawca powinien być racjonalny. Tu zaś brak jakiejkolwiek racjonalności i przewidywania w jaki sposób- mając do dyspozycji zwykłe zasady procedowania - sąd miałby takie postępowanie zakończyć w terminie 1 miesiąca. Nadto skoro sąd może na podstawie art. 543⁶ zawiesić pełnomocnika rejestrowanego i ustanowić doradcę tymczasowego, to interesy mocodawcy będą na czas postępowania chronione i termin 1 miesiąca nie jest uzasadniony.

Ustawodawca nie powinien tworzyć przepisów, które nie są możliwe do wykonania w praktyce. Art.605² kpc Pojawia się tu wątpliwość, czy przepis ten jest wystarczająco jasny i zrozumiały tj. czy postanowienie sądu w przedmiocie ustanowienia kuratora, zawiera w sobie również zmianę kuratora, zmianę zakresu umocowania kuratora i uchylenie kuratora czy tylko ustanowienie? Jeśli "w przedmiocie ustanowienia" jest pojęciem szerokim tj. zawiera w sobie też zmianę lub uchylenie kurateli, to jednak zachodzi wątpliwość, czy zawiera w sobie również zmianę zakresu umocowania, gdyż w tym przypadku nie dochodzi raczej do podjęcia decyzji w zakresie szeroko rozumianego ustanowienia kuratora. Ta sama uwaga dotyczy treści art. 605⁹ kpc, gdzie został ustanowiony wymóg wyznaczenia rozprawy.

Art.605³§1 pkt 3 i 5 kpc - użycie przecinka w tych zdaniach nie ma uzasadnienia

Art.605⁵§1 kpc - nieprawidłowy szyk zdania. Zamiast "osobę, której postępowanie dotyczy o ustanowienie kuratora..." powinno być "osobę, której dotyczy postępowanie o ustanowienie kuratora..."

§2 wydaje się, że po słowach "dla której ma zostać ustanowiony kurator reprezentujący" powinien być postawiony przecinek

§4 wydaje się, że po słowach "której postępowanie dotyczy" powinien być postawiony przecinek

Na marginesie wszystkich uwag należy zauważyć, że o osobach ubezwłasnowolnionych jest mowa w Konstytucji w art. 62 ust. 2 Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych, który będzie niezgodny z proponowanymi zmianami, jako że nie będzie już osób ubezwłasnowolnionych.

Pobierz plik:
VIII edycja Konkursu dla Sędziów - informacje