Zarząd Stowarzyszenia Sędziów Rodzinnych w Polsce stanowczo sprzeciwia się zmianom ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych przewidującego tzw. spłaszczenie struktury sądów. Na poziomie ogólnoustrojowym należy podkreślić, że zmiana struktury sądownictwa wprowadzi chaos organizacyjny na wiele lat i z pewnością nie przyspieszy załatwiania spraw i prowadzenia procesów, a wręcz może doprowadzić do zupełnej zapaści wymiaru sprawiedliwości. Nadto ustawa ta pozbawia sędziów samorządu zawodowego i czyni sądownictwo podporządkowane woli Ministra Sprawiedliwości, który będzie kształtował skład sądów regionalnych tj. sądów drugiej instancji, jak również miał możliwość oddziaływania na sędziów poprzez szeroko zakrojone postępowanie dyscyplinarne przewidujące niezwykle surowe kary dyscyplinarne.

W odniesieniu do sądownictwa w sprawach rodzinnych ponownie nie został spełniony od dawna głoszony przez sędziów rodzinnych postulat utworzenia odrębnej struktury sądownictwa rodzinnego. W przedmiotowej ustawie powtórzono częściowo panujący obecnie model tego sądownictwa polegający na tym, że odrębne wydziały rodzinne istnieją jedynie w sądach pierwszej instancji tj. w sądach rejonowych. W sądach okręgowych mogą być utworzone wydziały rodzinne, ale istnieją one jedynie w 8 na 46 sądów okręgowych. W większości sądów zatem w sprawach rodzinnych orzekają wydziały cywilne, w których często sędziowie nie orzekali wcześniej w sprawach rodzinnych. W sądach apelacyjnych obecne Prawo o ustroju sądów powszechnych nie przewiduje możliwości utworzenia wydziałów rodzinnych, a zatem we wszystkich sądach orzekają w tych sprawach wydziały cywilne. Według projektu z 15 marca 2022r. wydzielone izby rodzinne istnieją jedynie na szczeblu sądów okręgowych, czyli sądów pierwszej instancji (art. 28), zaś na poziomie sądów drugiej instancji tj. sądów regionalnych, zgodnie z art. 33 cyt. Ustawy sprawy rodzinne rozpoznawane są przez izby cywilne, a jedynie mogą powstać izby rodzinne. Sędziowie rodzinni od dawna postulują, że taki model orzekania w sprawach rodzinnych prowadzi do marginalizacji sądownictwa rodzinnego, sprawy te traktowane są jako łatwiejsze pod względem prawnym, od spraw cywilnych, a tym samym mniej istotne. Tymczasem sądownictwo rodzinne cechuje zupełnie inna, od spraw cywilnych, specyfika obejmująca większe skupienie na rozwiązaniu konfliktu rodzinnego, pomocy rodzinie w trudnych i skomplikowanych sytuacjach, polepszeniu sytuacji małoletnich dzieci, nadzorze nad rodzinami, nieletnimi, stałej współpracy z organami pomocniczymi, jak kuratorzy, ośrodki pomocy społecznej. Sądy te rozpoznają również szereg spraw dotyczących szeroko pojmowanych praw człowieka na podstawie odrębnych ustaw, jak kierowanie na leczenie psychiatryczne, odwykowe od alkoholu, środków odurzających i psychotropowych, umieszczanie w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych, w zakresie zezwoleń na zabiegi medyczne itp. Sprawują też bieżącą kontrolę wydawanych orzeczeń w postępowaniu opiekuńczym i wykonawczym. Orzekanie w wydziale rodzinnym, z uwagi na specyfikę wymienionych spraw, wymaga od sędziów zarówno szerszej znajomości takich dziedzin jak psychologia, pedagogika, socjologia, seksuologia jak i stałego dążenia do poszerzania wiedzy w tych kierunkach poprzez szkolenia, czy studia podyplomowe. Wreszcie orzekanie w wydziale rodzinnym wymaga odpowiedniego doświadczenia życiowego i zawodowego oraz innego poziomu zaangażowania emocjonalnego niż w wydziałach stricte cywilnych. Zasadnym i postulowanym przez sędziów rodzinnych jest, aby do wydziałów rodzinnych kierowani byli sędziowie, którzy nie tylko specjalizują się w tej dziedzinie prawa, ale również gotowi są do podnoszenia swoich kwalifikacji w dziedzinach pozaprawnych. Brak wydzielonych izb cywilnych na poziomie sądu regionalnego, w ocenie Stowarzyszenia, pozbawi sądownictwo rodzinne wymaganego poziomu orzekania z powodu traktowania tych spraw jako mniej ważnych. Ponadto, z punktu widzenia sędziego rodzinnego, niekorzystne jest również faktyczne pozbawienie możliwości awansu do sądu drugiej instancji, co widoczne jest na podstawie dotychczasowej praktyki, zgodnie z którą sędziowie rodzinni nie awansują do sądów apelacyjnych z racji braku doświadczenia w rozpoznawaniu spraw cywilnych i z racji braku oddzielnych wydziałów rodzinnych w tych sądach. Powoduje to traktowanie sądu rodzinnego jako pozbawionego możliwości rozwoju zawodowego.

W świetle powyższych uwag, tym bardziej niepokojące jest wprowadzenie przez projektowaną Ustawę artykułu 18§2 pkt 1, który przewiduje możliwość tworzenia oddziałów w sądach okręgowych, które poza sprawami rodzinnymi zajmować się mają dodatkowo wykroczeniami, sprawami o ustanowienie drogi koniecznej, czy rozgraniczenie. Regulacja ta nie tylko powoduje, że sprawom rodzinnym nie nadaje się należytej rangi, ale wręcz sprowadzone są do spraw drobnych, mało istotnych, które nie wymagają pogłębionego postępowania dowodowego, ani szczególnego doświadczenia życiowego i zawodowego sędziego, co pozostanie ze szczególną szkodą dla podsądnych w takich sprawach. Sprawy rodzinne bowiem bardzo często cechuje złożoność sytuacji życiowej rodziny, czy małoletnich, lub nieletnich, jak również wymagają one przeprowadzenia wielu dowodów, w tym specjalistycznych opinii biegłych, a w szczególności wymagają od sędziego dużego zaangażowania w ich prowadzenie. Stanowczo sprzeciwiamy się traktowaniu tych spraw na równi z drobnymi wykroczeniami.

Podsumowując, projekt ustawy o ustroju sądów powszechnych nie spełnia naszych oczekiwań w zakresie poprawy funkcjonowania sądownictwa i budzi wielkie obawy spowodowania całkowitej destrukcji wymiaru sprawiedliwości, a w kontekście sądownictwa rodzinnego- dalszą jego marginalizację. Powielenie dotychczasowego systemu sądownictwa rodzinnego budzi szczególne zdziwienie w kontekście głoszonego przez obecny obóz rządzący programu politycznego stawiającego w centrum zainteresowania dobro rodziny i małoletnich dzieci.